Wie op het gebied van taal of schrijven creatieve workshops voor een congres, evenement of bedrijven zoekt, kiest vaak voor een workshop dichten. Of nog specifieker: de workshop Haiku Schrijven! Recent verzorgde ik deze bij Wageningen University.
Iedere keer zijn de workshops weer net even anders. Dit keer waren er veel internationale deelnemers. Iedereen schreef in zijn eigen taal en vertaalde het voor de anderen naar het Engels. Ook dat werkte prima!
Als mindfulness workshop is het leren schrijven van haiku’s heel krachtig voor wie verdieping zoekt of focus op het hier en nu. Iedereen kan snel ‘een haiku’ leren schrijven in het Nederlands, maar de verdieping kan vaak veel verder gaan.
Niet voor niets waren de oude haiku masters vaak boeddhistische monniken die eerst jaren van hun leven hebben gewijd aan het bestuderen van de haiku. En toch kun je vandaag al gewoon beginnen met schrijven! In deze blog lees je meer over de gelaagdheid en de workshop die in heel Nederland gegeven wordt.
Schrijf je nu mindfulness of mindfullness? Doordat ik als dichter en tekstschrijver een haiku workshop geef op dit gebied, valt het me op dat er online nog best veel verwarring bestaat over de juiste schrijfwijze van dit woord. En dat terwijl het tegenwoordig zoveel wordt gebruikt!
Maar de enige juiste schrijfwijze is: mindfulness. Dat betekent: bewust, gefocust of zonder afleiding. Of meer beschrijvend: ‘bewust aandacht brengen naar de huidige situatie met een open, niet-kritische blik’.
Deze haiku voorbeelden zijn handig om de ‘basisregels’ van de oorspronkelijk Japanse dichtvorm (zonder rijm) snel te begrijpen of als je zelf haiku’s wilt schrijven. Want de haiku is springlevend en wordt weer steeds populairder.
Klassieke haiku voorbeelden
De klassieke Japanse haiku van 17 lettergrepen (5, 7 en 5 in drie regels) is vaak gericht op het vastleggen van een klein moment van (zintuiglijke) verwondering. Het gaat dan om dingen die je voelt, hoort, ruikt of ziet. En niet zozeer WAT je feitelijk waarneemt, maar vooral HOE dat voelt, ruikt of klinkt. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de bekendste haiku:
Oh, oude vijver,
een kikker springt van de kant,
geluid van water.
(Matsuo Basho 1644 – 1694)
In de woorden van de bekende haikumeester Basho is de haiku ‘vooral een manier van kijken’. Klassieke haiku’s gaan ook vaak over veranderingen in de natuur, waar de schrijver in opgaat. En ze gaan vaak over vergankelijkheid en het ontdekken van de onveranderlijkheid in de kleine tijdelijke veranderingen. Beide elementen zitten subtiel in dit voorbeeld:
Insecten zoemen
wanneer de kamperfoelie
een bloem laat vallen
(Yosa Buson 1716-1784)
De seizoenen kregen ook vaak een plek in klassieke haiku’s:
In het morgenrood
Op de tip van het graanblad
De rijp van ’t voorjaar
(Uejima Onitsura 1661-1738)
Onder de halmen
van de herfst, die voorbijgaat
verbergt zich de stroom
(Kaya Shirao 1738-1791)
Een seizoen kan direct benoemd zijn, maar de verwijzing kan ook indirect zijn. Bijvoorbeeld door het weer of het gedrag van planten (zoals bloesem in de lente) of dieren.
Een ijskoude maan
Schrijft schaduwen van bomen
Over het sneeuwveld
(Otani Kubutsu 1875-1943)
Andere klassieke haiku voorbeelden
Het leuke van de haiku is dat de basisregels zeker niet ‘heilig’ zijn. Je kunt er dus mee spelen en veel kanten mee op.
Ik schepte de maan
in mijn schotel en goot hem
weg met het water
Ryūho, 1595 -1669
Ook worden de 17 lettergrepen soms losgelaten om de expressie en lading van woorden te vergroten. Ook bij vertalingen zie je dat regelmatig.
Hoe de abrikozen
heel diep het zonlicht drinken
in grote stilte.
(Otsuji Osuga 1881 — 1920)
Hedendaagse haiku voorbeelden
Veel mensen schrijven regelmatig een haiku. Om de geest te scherpen of momenten van verwondering ‘even’ vast te leggen. Ik schreef een tijdlang dagelijks een haiku. Daardoor ga je anders naar je omgeving kijken. Hier een voorbeeld uit mijn eigen collectie:
Een aalscholver landt
de rivier slokt gewillig
PLOEPS weg, samen één.
Er zijn ook redelijk wat bekende mensen die haiku’s schrijven. Kees van Kooten is bijvoorbeeld fan van de haiku en schreef er een heel boek mee (575 Haikoots). Hier een voorbeeld:
De hond kijkt hem aan
als de baas zit te poepen
maar nooit omgekeerd
(Kees van Kooten)
Een bekend persoon uit een andere hoek die bijna dagelijks een haiku schrijft, is Herman van Rompuy, voormalig premier van België en voorzitter van de Europese Raad. Ook in deze rollen begon hij zijn dag bijna dagelijks met het schrijven van een haiku, die hij vaak deelde met de buitenwereld. En hij is blijven schrijven, ook naar aanleiding van de actualiteit, zoals hier een lockdown in de coronatijd:
Corona stilte
Verdringt het minst dringende
Een tijd voor inkeer
(Herman Van Rompuy)
En dan nog een voorbeeld over het carnaval, van de moderne Vlaamse haikuschrijver Luk Gybels. Hij schrijft hier ‘klassiek’ over een (huiselijk) moment van verwondering, maar de 17 lettergrepen laat deze haikudichter vaak ook gerust los.
Bij het ontwaken
een handvol confetti
op het hoofdkussen.
(Luk Gybels)
Zelf haiku’s schrijven?
Hopelijk geven deze haiku voorbeelden je snel een beeld van de haiku en hoe veelzijdig deze minigedichten zijn. Of misschien wil je ze zelf schrijven? Na het ‘puzzelen’ met woorden en lettergrepen ontstaat vaak ruimte voor verdieping en kun je ontdekken hoe groot en diep zo’n klein gedicht kan zijn (bijvoorbeeld als Mindfulness workshop). Voor congressen en evenementen is er ook een Haiku Workshop (ook voor kennisoverdracht). Misschien iets voor jouw organisatie?
De haiku workshop wordt ingezet bij congressen en andere evenementen voor verschillende doeleinden. De ene keer ligt het accent op taal of schrijven, de andere keer op het vastleggen van natuurbeleving of verwondering of draait het bijvoorbeeld om mindfulness. Maar ook kennisoverdracht kan het doel zijn. Bij waterschap Hollandse Delta (Zuid-Holland) is de workshop hier recentelijk voor benut. Dat was nuttig én vermakelijk.
Is een workshop dichten iets voor jouw evenement of congres? Als moderne dichter en creatieve tekstschrijver verzorg ik regelmatig originele workshops. Vaak kiezen opdrachtgevers dan voor de workshop Haiku Schrijven.
Deze oorspronkelijk Japanse dichtvorm is veelzijdig inzetbaar en zeer geschikt voor een (korte) workshop door het vaste, compacte format. Het is bovendien een leuke en waardevolle schrijfvorm voor bewustwording en om snel nieuwe inzichten, ideeën of (kleine) bijzondere momenten vast te leggen. De workshops zijn geschikt voor kleine groepen, maar de haiku kan ook direct een grote congreszaal in beweging zetten. En het mooiste is: iedereen kan het! Of je nu een beginnend of ervaren schrijven of dichter bent.
De haiku is een kort, niet-rijmend gedicht van drie regels met 17 lettergrepen (5, 7 en weer 5). Haiku’s zijn in de zeventiende eeuw ontstaan in Japan door het wedijveren tussen verschillende grote dichters. Ze waren eigenlijk onderdeel van een uitgebreidere dichtvorm (renga). Mensen schreven vaak samen in groepen aan de verschillende onderdelen. Vooral om hun geest te scherpen en als sociale activiteit. Zo gebruik ik het nu ook weer als workshop voor congressen, evenementen en andere activiteiten.
Insteek, niveau en verdieping
Het niveau van de workshop wordt afgestemd op de deelnemers en het doel van de bijeenkomst. De ene keer is dat ‘de basis’ van het schrijven in 17 lettergrepen. Een andere keer kan het juist gaan over het benutten van iedere lettergreep, de lading van woorden en maximale expressie. Of over het gebruik van klassieke elementen als natuurbeleving, verwondering of de (indirecte) verwijzingen naar de seizoenen.
Of gaan we nóg dieper richting mindfulness of zenboeddhisme? Dan kunnen we bijvoorbeeld dieper in de verwondering duiken of in de ‘onveranderlijkheid in tijdelijke veranderingen’. Ook een klassieke verdieping van de haiku die veel mensen nog niet kennen. Want zo’n kleine haiku kan eigenlijk heel groots en diep zijn. Maar we kunnen ook klein beginnen, gewoon bij de basis.
Onderwerpen
voor haiku’s
Het leuke van haiku’s is dat ze werkelijk over alles kunnen gaan! Grote onderwerpen zoals: het leven, zingeving of nieuwe inzichten. Maar ook over ‘kleinere’ onderwerpen zoals: een schuursponsje, Netflix of een loszittende knoop. Vaak gaat een haiku over een momentopname in het hier en NU. Daardoor sluiten ze goed aan bij actuele thema’s zoals mindfulness, bewust leven of het zen boeddhisme. Maar dat hoeft helemaal niet.
De klassieke Japanse haiku gaat meestal over een (klein)
moment van verwondering, vaak door natuurbeleving. Zoals deze beroemdste klassieke
haiku (vertaald) uit Japan:
Oh, oude vijver, een kikker springt van de kant, geluid van water.
Matsuo Basho (1644 – 1694)
Dit is ook
een fraaie klassieker:
Dikke huisjesslak,
ook jij beklim de Fuji
– maar langzaam, langzaam.
Issa (1763 – 1828)
Meer & moderne voorbeelden van haiku’s
De haiku is nog steeds springlevend en wordt steeds populairder. Er zijn mensen die regelmatig (even) een haiku schrijven om iets vast te leggen of hun geest te scherpen. Ik deed dat een tijdlang dagelijks en schrijf er nog regelmatig een.
Wil je meer weten over de mogelijkheden van een workshop
dichten voor een congres, evenement of andere activiteit? Stuur mij dan
gerust even een e-mail. Dan bekijken we samen de mogelijkheden en wat de beste
en leukste vorm kan zijn.
Bij de ‘Workshop Haiku Schrijven’ gaan deelnemers onder mijn begeleiding zelf aan de slag. Dit kan individueel, in kleine groepen of met z’n allen in een grote volle zaal (al binnen 10 minuten!).
